Artykuły

Scenki - dialogi uczonych

Sentencje uczonych

mgr Alina Piwowarczyk

Realizowany w bieżącym roku szkolnym projekt interdyscyplinarny "Uczeni o Bogu" skłania do zastanowienia się nad problemem relacji nauki i wiary. W rzeczywistości, w której przyszło nam żyć, bez wątpienia dostrzec można potęgę ludzkiej myśli. Naukowcy wszystkich dziedzin przyrodniczych dokonują odkryć, o których do niedawna jeszcze nikomu się nie śniło. Postęp w dziedzinie techniki umożliwił badania najmniejszych, niewidocznych gołym okiem organizmów oraz badania najdalszych, odległych zakątków potężnego kosmosu. Obserwując rozwój nauki można by nabrać przekonania, że człowiek stał się panem przyrody. Czy zatem w tej rzeczywistości jest jeszcze miejsce dla Boga? Czy współczesna nauka przeczy istnieniu Boga, czy wręcz przeciwnie: czy wytłumaczenie świata bez istnienia Boga jest w ogóle możliwe? Czy badania naukowe prowadzą do poznania Boga, czy od Boga oddalają? Czy prawdziwy naukowiec może być człowiekiem niewierzącym? Czy współczesnej cywilizacji technicznej potrzebna jest myśl chrześcijańska? Wreszcie podstawowe i najbardziej fundamentalne pytanie: czy pomiędzy nauką i wiarą istnieje sprzeczność?

O istnieniu Boga mówili już greccy filozofowie dwa i pół tysiąca lat temu, szukając zasady wyjaśniania świata. Św. Tomasz z Akwinu sformułował słynne pięć dróg prowadzących do poznania Boga. O istnieniu Boga pisali twórcy nowożytnej nauki: Kopernik, Galileusz, Kepler, Newton, Pascal i wielu innych. Ludwig Wittgenstein przyznał, że są problemy, wobec których naukowiec może jedynie milczeć. A co sądzą uczeni współcześni? Przyjrzyjmy się gremium tworzącym słynną Papieską Akademię Nauk. W jej skład wchodzi 80 zaproszonych przez papieża, światowej sławy uczonych, z różnych dziedzin przyrodoznawstwa (fizyka, astronomia, kosmologia, biologia, medycyna, genetyka...). Do grupy tej należy lub należało 60 laureatów nagrody Nobla. Są wyznawcami różnych religii. A warunkiem przynależności jest przekonanie o istnieniu Boga i wysoki poziom moralny. Do Papieskiej Akademii Nauk należeli między innymi: fizycy - Giugliemo Marconi, Niels Bohr, Max Planc, Erwin Schroedinger, oraz Aleksander Fleming - odkrywca penicyliny. Obecnie możemy tam spotkać kosmologa Stevena Hawkinga, odkrywcę i badacza kodu DNA F.S. Collinsa, a z polskich uczonych: ks. Michała Hellera (fizyka i kosmologa), Czesława Olecha (matematyka) i Andrzeja Szczeklika (lekarza). Uczeni ci organizują sympozja i przedstawiają Ojcu św. opracowania na temat aktualnego stanu wiedzy poszczególnych dyscyplin.

Papież Jan Paweł II w encyklice Fides et ratio pisał: "To wiara przynagla rozum, by przekraczał wszelkie bariery izolacji i nie wahał się ponosić ryzyka w poszukiwaniu wszystkiego, co piękne, dobre i prawdziwe." Wiara zatem zachęca do naukowych poszukiwań, a nauka może przyczynić się do właściwego zrozumienia treści wiary. Jakże zbieżne jest to z poglądem Alberta Einsteina: "Nauka bez religii jest ułomna, a religia bez nauki jest ślepa". Papież Benedykt XVI w książce - wywiadzie "Światłość świata" zapytany przez Petera Seewalda o pomost pomiędzy religią a rozumem odpowiada: "Pozostaje wielkim zadaniem Kościoła, aby łączył on wiarę z rozumem, sięgał poza to, czego da się dotknąć z racjonalną odpowiedzialnością. To jest nam bowiem dane przez Boga. To jest to, co stanowi znak rozpoznawczy człowieka." Zmarły w ostatnich dniach arcybiskup Józef Życiński, wielki duchowny i wielki naukowiec, wierzył, że dzięki nauce lepiej zrozumie religię.

Ksiądz Michał Heller, światowej sławy kosmolog, pytany o swoje zainteresowania i fascynacje odpowiada: "Zawsze chciałem robić tylko rzeczy najważniejsze. A czy może być coś ważniejszego od nauki i religii? Nauka daje nam Wiedzę, a religia daje nam Sens. I Wiedza, i Sens są niezbędnymi warunkami godnego życia. I jest paradoksem, gdy obie te wartości stawia się w konflikcie. Nierzadko spotykam się z pytaniem, jak potrafię je godzić. Gdy takie pytanie bywa zadawane przez naukowca, nieodmiennie dziwię się, jak wykształceni ludzie mogą nie dostrzegać, że nauka nie czyni nic innego, jak tylko eksploruje Dzieło Stworzenia." No właśnie - czym właściwie zajmuje się nauka?

Albert Einstein mawiał, że "jedynym celem nauki jest odcyfrowanie Zamysłu Boga". Można powiedzieć, że nauka jest zbiorowym wysiłkiem ludzkich umysłów odczytania Boskiego Zamysłu ze znaków zapytania, z jakich utkany jest Wszechświat. Nauka to czytanie Księgi Przyrody, to odkrywanie Wielkiej Tajemnicy. To po prostu odkrywanie Boga. Nie ma we Wszechświecie jakichś pojedynczych śladów wyciśniętych palcem Boga, ponieważ cały świat jest jednym wielkim śladem Boga. Świat jest dziełem Stwórcy i dlatego nie można znaleźć jakiegoś bożego podpisu, bo dzieło tworzy całość, całe jest podpisem. Cały świat jest odbiciem Boga. Cała rzeczywistość jest wielkim śladem Boga.

Ta "śladowość" przejawia się najbardziej w racjonalności Wszechświata. Jest on niezmiernie racjonalny, dlatego daje się go badać matematycznie. Wielki filozof i matematyk niemiecki Gotfried Leibniz powiedział: "Mój Bóg jest Wielkim Matematykiem. Gdy Pan Bóg liczy i zamyśla, to świat się staje." Leibniz widział stworzenie jako rachunek Pana Boga - gdy Pan Bóg liczy, to świat powstaje. Podobnie naukowiec, tworząc nową teorię - liczy, ma pewną wizję w postaci matematycznej struktury. Językiem Wszechświata jest matematyka. Prawa matematyki nie podlegają zmianom, są wieczne, istnieją niezależnie od świata materialnego i od naszego umysłu. Matematyka jest wiedzą obiektywną, nie zależy od naszego widzimisię. Gdy wykonuje się obliczenia matematyczne, silnie doświadcza się tego, że nie można zmienić wyników. Jeśli popełniliśmy błąd w matematycznym rozumowaniu, to nic nie usunie przeszkody, nie ocali wyniku. Wspomniany już Michał Heller dokonuje porównania Wszechświata z komputerem: "Jak wiadomo, w komputerze znajdują się jakieś druty, półprzewodniki, płytki, czyli tzw. hardware. Podobnie obiekty, które można zobaczyć na niebie i zmierzyć, to hardware Wszechświata - materia, z której wszystko jest zrobione. Ale cała ta maszyneria, komputerowa czy kosmiczna, nie miałaby sensu, gdyby nie było programu, software. Językiem Wszechświata jest matematyka, jego software jest pisany językiem matematyki." Matematyka to nauka o bardzo pięknych, abstrakcyjnych strukturach. Liczenie, które zwykle utożsamiamy z matematyką, to tylko jedno z jej narzędzi. Matematyczne morze struktur jest nieskończone. Obcowanie z nimi dostarcza silnych przeżyć estetycznych, podobnie jak obcowanie z poezją czy dziełem sztuki. Praca naukowca, szczególnie fizyka, polega na tym, by wyławiać z morza matematyki te struktury, które opisują coś rzeczywistego. Cała fizyka jest właściwie matematyką odnoszącą struktury matematyczne do rzeczywistego, dostępnego eksperymentom świata. Wybór odpowiednich struktur matematycznych musi być potem potwierdzony przez eksperymenty i obserwacje. Zadziwiająca jest ta właściwość świata, że można go badać matematycznie. Nie wiadomo do końca, na czym ta własność polega, ale jest i właśnie dlatego nauka jest możliwa. "Księga przyrody" pozostawała szczelnie zamknięta, dopóki ludzie nie nauczyli się jej matematycznego alfabetu. Krótko acz precyzyjnie ujął to filozof J.H.Randall: "Nauka zrodziła się z wiary w matematyczny opis przyrody; wiarę tę podzielano długo przed jej empirycznym sprawdzeniem."

Najprostszym przykładem skuteczności matematyki w rozwiązywaniu zagadek wszechświata jest zegarowa wręcz regularność ruchów ciał niebieskich. Richard Feynman, jeden z największych fizyków współczesnych, twierdził, że "ci, którzy nie rozumieją matematyki, nie uświadamiają sobie piękna wszechświata, tzn. nie potrafią zrozumieć istoty kosmicznej harmonii wyrażanej przez matematyczny formalizm teorii przyrodniczych." I tu dochodzimy znów do pojęcia Boga. Boga, który objawia się w pięknie i matematycznej harmonii Wszechświata.

Albert Einstein napisał kiedyś: "Nauka może być tworzona tylko przez tych, którzy są dogłębnie przesiąknięci tęsknotą za prawdą i zrozumieniem, a tego rodzaju odczucie wywodzi się ze sfery religijnej. Do niego także należy wiara w to, iż prawidłowości rzeczywistego świata są racjonalne, to znaczy że mogą być zrozumiane przez umysł. Nie mogę sobie wyobrazić autentycznego naukowca bez tego rodzaju głębokiej wiary." Einstein mawiał także często o poczuciu tajemniczości jako najpiękniejszym i najgłębszym przeżyciu, jakie może być dane człowiekowi. Czyż owa tajemniczość nie jest podstawową zasadą każdej religii, ale też wszystkich poważnych dążeń w nauce? Czyż nie jest wspólne religii i nauce wrażenie, że za wszystkim, czego doświadczamy, ukrywa się coś, czego nasz umysł nie może ogarnąć, ale czego piękno i majestat odczuwamy?

A zatem nie pozostaje nic innego, jak tylko zakończyć te rozważania słowami Einsteina: "Im bardziej zgłębiam naukę, tym bardziej wierzę w Boga". I jako dodatek dołączam słowa wielkich ludzi nauki, dla których wiara i wiedza nigdy nie stały w sprzeczności, a wręcz przeciwnie - byli oni głęboko przekonani, że żadne zjawisko przyrody jeśli jest prawdziwe, nie przeczy istnieniu Boga, ale wręcz istnienie Boga potwierdza.

Sentencje uczonych

"Świat jest najlepszym z możliwych, gdyż stworzony jest przez Boga. Ten zaś, jako istota doskonała, stworzył... dzieło doskonałe."

Ludwik Pasteur
biolog

"Trochę wiedzy oddala od Boga. Dużo wiedzy sprowadza do Niego z powrotem."